بلوچی لچھکار دنیگت اے منگ ءَ ساجو نہ اَنت کہ لچھکاری ایوک وتی ھیالانی دْرانگازی نہ اِنت بلکیں یک ازمے ھم ۔ پمیشکالچھکاری ازم ءِ سر ءَ بلوچی زبان ھم ھچ نہ گْوش اِیت ۔ نوکباھندرواجی دپگال گْوشداراَنت یا سوتیانی سوتاں اِش کْون اَنت ءُ ھمیشانی گیگانءَ لچہ گْوش جوڑبنت ۔ دنیگت اے کڈن نہ اِنت کہ بلوچ لچھکار باید زبان ءُ لچہ ءِ ازم ءَ بزانت ۔ روبرکتی بلوچستان ءَ دربرجاھانی تہ ءَ وانینگ بیوکیں لوزانک ھم پہ آھاں ھچ سوتمند نہ اِنت پرچا کہ اِد ءَ ایوک چندیں اُردو لچھکارانی دستونک ءُلچھاں وانین اَنت لچھی ازم یا لوازنکءِ دگہ تھرانی ازمی تک ءُ پھنات نودربراں سوج دیگ نہ بنت ۔ وانوک سرپوستی ھرچی کہ دربارت آئی ءَ پہ لچھکار جوڑ بوگ ءَکمک نہ کن اَنت البت روایرشتی بلوچستان ءَ چوش نہ اِنت آاُود ءَ ’’لوزانک ‘‘ ءُ زبان دربرگ ءِ کتاب گستا اَنت ۔آاُود ءَ درسدی ھساب ءَ بلوچی لچھکار کم اِنت بلے ھرچی کہ ھست آلچھی ازم ءَ چَہ اے دست ءِ لچھکاراں آژناک تر اَنت ۔ بژنی ھبر اِیش اِنت کہ ابید چَہ چابھار ءُ آئی ءِ دور برءِ چندیں لچھکاراں دگرانی بلوچی کتابءُ ماھتاکاں دزرس کم اِنت۔اگاں آاُود ءِ لچھکارانی ازم ءُ اے نیمگ ءِ لچھکارانی ھیال سْراچی ءِ یکجابوگ ءِ راھے در بئیت بلوچی زبان ءَ لچھکاری ازم دیمروی کرت کنت بلے بئے ھمیش اِنت کہ لچھکار لچہ گْوشی ءِ پجیگ ءَ لچھی ازم ءِ نیمگ ءَ ھم دلگوش بہ دئے اَنت ۔ساچشتءِ پڑ ءَ گوں نوکیں تجربگاں وتی ند ءَ شر بہ چکّاس اَنت بلے ھیالگور بہ کن اَنت کہ لچھکاری شاتکامی ازم ( فنون لطیف )ءِ چَہ کْوھن تریں تھراں یکے ، ایشی ءِ تہ ءَ نوکیں تجربگ ھم بے راھبند ءَ روا نہ اِنت ۔
بے ازمیں ساچشت (تخلیق /اثر) ءِ سر ءَ شرگداری بے شاھیم ءَ تور کنگءِ پیم ءَ اِنت ۔پیش ءَ گْوشتگ کہ بلوچی زبان ءِ لچہ بے راھندیں لچھے ۔چَہ زبان ءُ یاداشتاں گاگداں ایر گیجگ بوتگ بلے دنیگت دپگالی ھساب ءَ اِنت ۔ لچہ کار ھما توار ءَ اِش کْو نت ھمائی ءِ سر ءَ وتی گالاں رد ءُ بند کنت ، گْوشگ ءِ زبان ءَ راھبند ھم نہ بیت پمیشکا بلوچی لچھانی تہ ءَ زبان ءُ ازم ءِ بے کساس ردی مان اِنت ءُ اے ردیاں انچوش رواج گیپتگ کہ نوں راھبندی سما بنت بلوچی گیدی لچھاں کہ زبانی بوتگ اَنت آ وَ اے رد ءَ ھوار کنگ نہ بنت، اگاں گپے چَہ یک مردمے ءَ دومی ءَ سر بہ بیت گال ئِے بدل بنت گیدی لچہ ھم ھزار ھاں مردماں پد مارا سر بوتگ اَنت کس گْوشت نہ کنت کہ ایشانی پیشی رد ءُ بند چِہ رنگ ءَ بوتگ بلے انوگیں دور ءَ ھما کہ سر لچھکاراَنت آھانی گْور ءَ ھم اَنچیں ڈلگیں ردی گندگ بیت کہ چَہ لچھی ازمءَ کمے باز آژناھیں مردم اِش ھم زان اَنت چَہ ھمیشان یکے ’’ پیشردانی ‘‘ کارمردءِ ردی اِنت ۔
من چد ءُ پیش ھم ’’ پیشرد ‘‘ ءِ ردیانی سر ءَ الکاپی ءَ گپ جتگ ۔منی نوشتانک ’’منظور بسمل ءِ ازمی پولنگ ‘‘ ءِ تہ ءَ ھم ’’پیشرد ‘‘ ءِ سر ءَ گپ ھست ءُ دگہ یک نوشتانکے ’’پیشرد چی اِنت ‘‘ ایوک ءَ پیشرد ءِ سر ءَ اِنت پمیشکا اے نوشتانک ءَ نوکیں گپ ایوک بانک زاھدہ رئیسی ءِ ’’ دستونک ‘‘ اِنت ۔

محمد یعقوب آسی ’’فاعلات ‘‘ءِ تہ ءَ دستونک ءِ ستا ءَ نوشتہ کنت (تاکدیم 32-33):’’دستونک چَہ تلمل بند (مطلع) ءَ بندات بیت ۔ تلمل بند ءِ ھر دو کڑی ھم پیشرد (قافیہ ) ءُ ھم رد ( ردیف ) بنت ۔سرجمیں دستونک یکیں زراب ( بحر ) ءَ بیت ۔ ھمک بند ءِ دومی کڑی گوں تلمل بند ءَ ھم پیشرد ءُ ھم رِد بنت ۔دستونک ءِ گڈی بند ءَ کہ لچھکا ر وتی نام یا پنام ءَ ھوار کنت کھربابند (مقطع ) گْوش اَنت ۔‘‘
دستونک ءِ بنچکی ڈکاں ( شرط ) یکے پیشرد ءُ رِدانی یک بوگ اِنت۔اگاں کسے پیشردءِ لس بزانت ءَ ھم سرپد اِنت زانت کہ اے دستونک ءِ تہ ءَ پیشرد انی ھچ ھیالداری کنگ نہ بوتگ البت زانگ لوٹ اِیت کہ لچھی ازم ءَ پیشرد ءِ ساڑا اِیوک ءَ ’’ھمتوار یں گال نہ اِنت ‘‘ بلکیں پیشرد ءِ زانشت (علم قافیہ ) لچھی ازم یا لچھی زانشتءِ یک مھکمیں بھرے پمیشکا نامی ئیں لچھکار ھم گوں کسانیں نا دلگوشی ءَ ایشی ءِ کارمرد ءَ رَد کپ اَنت ءُ لچہ اِش پولنگ بنت ۔
اگاں من عربی راھبند ( فارسی ءُ اُردو ءَ ھم ھمے راھبند زرتگ ) ءَ یاگوں ھما ھانی گالبنداں( اصطلاحاں ) گپ بہ جن آں بہ گند ئے وانوک سر کچ مہ ور اَنت ۔ پہ اے دستونک ءِ ردیانی نشون دیگ ءَ المی ھم نہ اِنت کہ ما ’’پیشرد ‘‘ءِ زانشت ءِ بارو ءَ گپ بہ جن اِیں۔ اد ءَ پہ گپ ءِ گیشوار ءَ ھچ زیادھیں دلسیاھی نہ لوٹ اِیت۔ پیشرد ءُ رِد تچک ءَ زانگ بوگ ءَ اَنت کہ کجام اَنت منطور بسمل ءِلچھانی تہ ءَ چَہ سیاھگ ءِ ترینگءَ ردی چیر تر اِتگ اَنت بلے اے دستونک ءِ لچھکار ءَ چوش ھم نہ کرتگ بلکیں گال گیشینتگ ءُ راستیں سیاھگ ءَ نوشتگ اَنت ۔ دستونک ءِ رد ’’اِیت دنیا ‘‘ اِنت ءُ پیشرد ’’ گر ، گوش ، رد ، کد، مر، گوج ،چن ،سررچ ، گْوش ، گْوج ، سُر، کپ ، رس ءُ گْوز، سمبھ، سرپ‘‘ زورگ بوتگ اَنت ۔ پیشردءِ سادگیں ساڑا ’’ھمتواریں گال ‘‘اِنت ءُ چَہ اے گالاں ابید چَہ ’’ گِر ۔ مِر ‘‘ ءُ ’’رُد ۔ کُد ‘‘ءَ آدگہ گال ھمتوار نہ اَنت۔ اگاں ایشانی سیاھگ ترینگ ءُ ھوار نویسگ ھم بہ بنت پیشرد منگ نہ بنت پرچا کہ پیشردی زانشت ءِ پد ءَ ’’پہ پیشرد انی چارگ ءَ ’’بن پیشرد ‘‘ گستا کنگ بنت ۔ بن پیشرد ’’پیشرد ‘‘ ءِ ھما بھر ءَ گْوش اَنت کہ درسیں پیشردگالانی تہ ءَ ھوار بہ بیت توری یک آبے ھم بہ بیت ۔‘‘ پہ درور اگاں اد ءَ ’’ دنیا ‘‘ ءَ رِد بہ من ءُ آدگہ گالاں گوں ’’اِیت ‘‘ ءِ توار ءَ ھوار پیشرد ھساب بہ کن اِیں ، چوش کہ :’’ گریت ۔ گوشیت۔ ردیت ۔ کدیت ۔ مریت۔گوجیت۔چنیت۔ سررِچیت ۔ گْوشیت ۔ گْوجیت ۔ سُر یت ۔ کپیت ۔ رسیت ۔گْوزیت۔ سمبھیتءُ سرپیت ‘‘ھم پیشرد نہ بنت پرچا کہ ’’یت ‘‘دمپارگ اِنت ءُ پیشردانی ھما بھر کہ پیشردانی تہ ءَ دمپارگ(تکرار ) بہ بیت آ رِد (ردیف ) ءِ بنرد گْوشگ بیت ءُ پہ پیشرد ءِ چارگ ءَ چَہ پیشرد ءَ گستا کنگ بیت ۔ اگاں چَہ بنرد ءِ گستا کنگ ءَ گال ءِ پشت کپتگیں بھر ’’بزانتدار بہ بنت ءُ بنرد ءَ ھم گستا بزانت بہ بیت پیشرد گْوشگ نہ بنت بلے اگاں چَہ دوبھر ءَ کنگ بزاں بن پیشرد ءُ بنرد ءِ گستا کنگ ءَ پد ھر دو بھربے بزانت بہ بنت گڑا پیشرد بوت کن اَنت۔ اگاں یکے ءَ بزانت بہ بیت ءُ دومی ءَ مہ بیت ھم پیشرد بوت کن اَنت ۔‘‘ اے پیم چَہ گستا کنگ ءَ پد ءَ ’’یت ‘‘پشت کپ اِیت کہ ’’آ‘‘ ءِ کمکار گال اِنت ءُانچو ش کہ لچھکار ءَ وتی سیاھگ ءَ چَہ آدگہ گالاں گستا نویسگ اِتگ ھمے رنگ ءَ گستا نویسگ بیتءُ بزانتداریں گالے ۔
دستونک یا لچہءِ دگہ تھرانی تہ ءَ پیشرد ءِ گوں ھمے بزانت ءَ چَہ یکے ءَ گیشر رند ءَ کارمرد ھم پولنگ لیکگ بیت اگاں ھمے دستونک ءَ کارمرد بوتگیں گال پیشردبوتین اَنت’’ گوش ءُ گوج ‘‘ ءِ دورند ءَپیشرد کنگ پیشرد انی دمپارگ (تکرار ) ءِ پولنگ (ایطا شعر)اَت ۔
بانک زاھدہ رئیسی راجی چَہ بلوچی ءِ وانندہ ءُ سرپدیں نوشتانکا راں یکے اُردو لچہ ءُ دستونک ھم نوشتہ کنت ءُ سک شر نوشتہ کنت بلے آئی ءِ اے دستونک ءِ تہ ءَ ھیال ءِ سنگینی گندگ بیت اِزم نہ گْواھی اِیت۔