بلوچی داستانی لچہ کاری بلوچی گیدی ندانک ءِ نام ءَ زانگ بیت بلے اگاں داستانی یا گْوشتھی ندانک گستا کنگ ءُ  نبشتھی ندانک ءِ زمانگ بلوچی ندانک ءِ بنداتی زمانگ شُمار کنگ بہ بیت گڑا سیدھاشمی،  گل کان نسیر ءُ اتاشات بلوچی ندانک ءِ سئے مستریں کُتگ اَنت کہ آیاں بلوچی ندانک ءَ وتی مزنیں سانے اِشتگ، بلوچی زبان ءِ وش بھتی اِنت کہ آئی ءِ نبشتھی ندانک ءِ بندات چوشیں پھتوئیں سرانی سروگانی ءَ بیتگ.

چوش ھم نہ اِنت کہ اے سئے ئیں کماشاں پیش یا ایشانی زمانگ ءَ دگہ کماشانی کرد ءُ کار نیست اَنت، ایشانی زمانگ زانت ءُ آگاھی ءِ آشوبی یے اَت بلے زمانگ ءِ گچین ھمینکس نز بَہ اِت اے سئے ئیں واجہ گوں وتی سھرائیں رنگ ءَ زانگ بَہ اَنت .

چوش کہ ما پیش ءَ وتی نبشتانکے ءَ گْوشتگ کہ  مئے زمانگ بلوچی گیدی ندانک ءِ زمانگ اِنت کہ بلوچی ءِ بنداتی ندانک نبیسگ یا نز آرگ بیگ ءَ اِنت.

اَتا بلوچی ءِ چَہ درساں گیش وانگ بیوکیں لچہ کارے،  چوش کہ گل کان ءَ ھم ندانکی پِڑ ءَ چوشیں ساچشتکاری نہ کرتگ کہ ما بہ گْوش اِیں پھک ءَ نوکیں رنگ ءُ دْروشمے آرتگ.سید ءَ اد ءَ چَہ دوئیں کماشاں کمو گیشتر ساچشتی بودناکی پیش کرتگ ءُ " سستگیں دستونک "  ءِ رنگ ءَ نوکیں تھرے ساچ اِتگ آ دگہ گپے کہ سستگیں دستونک ءِ تھر ءَ دیمروی نہ کرت،  نوکیں  " ساچ پُروش " (ڈی کنسٹریکشن) ءِ لیکو ءِ باریگ ءَ بہ گند ئے المی مہ بیت کہ پہ آئی ءَ کیامے اَڈ کنگ بہ بیت بلے بلوچی شرگداراں سستگیں دستونک نیم چَمی ھم نہ چار اِت۔

ما زان اِیں کہ اَتا ءَ ردانکی لچہ بلوچی ءِ زمین ءَ کشتگ،  اے ھم اَتا اِنت کہ بلوچی زبان ئِے پہ چھر ءُ شُبینکاری ءَ نوکیں گال ئِے داتگ.

اِے گپ ءَ شکے نیست کہ سید،  گل کان ءُ اَتا پہ وتی زمانگ ءِ بلوچی ندانک ءَ تْریمورت اَنت چوش کہ باریگے ءَ  ملاپازل،  اِزت ءُ کاسم بیتگ اَنت.

چوشیں مزن نام ءُ مزن کردیں شھسسا ءُ شھندکار ھرچ ندانک ءَ وتی جتائیں بستار دار اَنت،  آیانی سسا ءُ لیکھانی سر ءَ ھچ زمانگ ءُ دمگ وتی واھُندی ءِ ٹاہ ءَ نہ دنت، چوش نہ گْوش اِیت کہ اے تیوک ءَ منیگ اَنت، بلکیں زبان ءُ ندانک ءِ بائیواریں مڈی ءُ چیدگ اَنت.

چوش کہ سید ءَ بلوچی زبان چَہ گْوشتھی ءُ دمگے زبانے ءَ دیم ءَ بُرت ءُ نبشتھی زبان ءِ بُن ھِشت ایر کرت. ھمے پیم اَتا ءِ گالوار کیچی نہ اِنت بلکیں نوک کرتگیں بلوچی اِنت ءُ ھرچ بلوچ ءِ زبان اِنت.

اَتا گْوش اِیت؛ 

" منی لچھے " زھیرانی ارواہ " ھرچ ھساب ءَ من ءَ چَہ اے شائر ءُ آوانی شائرے ءَ جتا کنت بلے اے جتائی ءَ را وش آھت کنوک باز کم اَت اَنت بازیں دوست ءُ سنگت ھم کہ رند ءَ ھمے ھبر ءَ مار اَت اَنت،  اَچ من دل نا وش اَت اَنت. چَہ کلاں زیات من اد ءَ کریم دشتی ءِ ھبر ءَ کن آں کہ منی نز ءَ مستریں پھموک ءُ شرگدارے اَت ھم. اَچ من بندات ءَ گِلگدار اَت کہ منی زبان یک تکے ءِ زبان نہ اِنت،  نا روایرشتی مردم، رودرآھتی لوزاں زان اَنت ءُ نا رودرآھتی رو ایرشُتی زبان ءَ پوہ اَنت. اے ڈول من نا اد ءِ بوگ ءَ آں نا اُود ءِ،  پہ ھردو تکاں درآمدے آں، ھبر راست اَت ءُ واجہ جوزپ الپَنبائن کہ وکتے من آئی ءَ را بلوچی وانینت ءُ پد ءَ بلوچستان یونیورسٹی ءَ بلوچی زبان وانینت ھم اے شگان من ءَ جتگ اَت کہ منی زبان کسی زبان نہ اِنت.

بلے منی زِد ھمیش اَت کہ یک وھدے کَہ اِت کہ اے ھرکسی زبان بیت ءُ ھنچش بوت ."

چَہ اے دانکاں زانگی دنت کہ اَتا ءِ نز ءَ لچہ کاری ءُ زبانساچی ءِ کارانی میان ءَ گستائی نیست،  ندکار ءُ لچہ کار گال ءُ گالار جوڑ کن اَنت پہ اے کاراں جتائیں اُستا نہ لوٹ اِیت نا کہ نبیسکار گالبلدانی تہ ءَ گال زیر اَنت ءُ نبشتہ کن اَنت.جاھے جاھے اے گپ اِش کُنگ بیت کہ ندکار ءُ لچہ کاراں گوں زبان ءَ کار نیست اے زبانزانتانی کار اِنت. کجام زبانزانت؟  زبانزانت ءِ کار زبان ءِ پولگ اِنت زبان کہ آئی ءِ گالاں آئی ءِ گْوشوک ساچ ءُ سَج اَنت زبانزانت ءِ کار گال ساچگ نہ اِنت نا کہ آ گالاں نوکیں بزانت دات کنت نا نوکیں رد ءُ بند ءَ ایر کرت کنت بلے لچہ کار ءُ ندکار ءِ اے ھمروچیگیں کار اَنت،  آیانی گْوشتن یا نچین اَنت کہ مروچی گالریچ ءُ بتل جوڑ بیتگ اَنت.اَتا چَہ وتی اے اُگدہ ءَ آژناک اَت پمیشکا آ گالساچی ءَ ھم ھِچ چک ءُ پد نہ بیتگ ءُ آئی ءَ پہ وتی بے گالیں مارشتاں جاھے کہ پکار بیتگ گوں وتساچیں چھر ءُ  شُبیناں وتی دْرانگازی کرتگ. ساھکندن ءُ رولہ چَہ آئی ءِ کارمرد کرتگیں ھما گالان اَنت کہ چَہ اَتا ءِ کارمرد کنگ ءَ پد بے کساس کارمرد بیتگ اَنت. اَتا ءَ گوں سِنچ ءُ سما رودرتکی گال،  روایرشتی گالوار ءَ ھوار کرتگ اَنت.ھمے اَتا ءِ ساچشتکاری اَت،  ھمے اَتا ءِ پہ زبان ءَ مستریں ٹیکی اِنت کہ آئی ءَ بلوچی ءِ دو  سستگیں پھنات ءِ میان ءَ پَولے بستگ.

اَتا ء‍ُ سید زبان ءِ باندات ءَ ھم پَت اَنت، اَتا ءَ ھم پہ زبان ءِ دیمروی ءَ وتی لچھی زبان ءَ گستائیں رنگے دات ءُ ھمے کار سیدھاشمی ءَ کرت  بلے دوئینانی راھبندانی تہ ءَ مزنیں دگری یے ھست.

اَتا ءِ وانشت زمینی ءُ وتی زمانگ ءِ سیمانی تہ ءَ اَت،  سیدھاشمی ءَ سما کرت کہ دری زبانانی الگار ءَ مئے زبان ءِ راستیں رَنگ پَر اِتگ.

اَتا ءَ گالانی نیمگ ءَ دلگوش کرت ءُ سید ءَ گال ءُ گالردانی.اَتا ءَ زبان ءِ ریشگ ءُ گالانی گْرینک ءِ نیمگ ءَ دلگوش نہ دات چوش کہ اَتا رودراَتک ءَ رودرآحت نبیس اِیت وھدے کہ " ح " ءِ توار بلوچی بلکیں بلوچی ءِ ھمریشگ ءُ ھم ھندوستان ءِ ھچ زبانانی تہ ءَ نیست ،  اَتا گالانی زانشتی پولکاری ءِ جاہ ءَ سربُری گپ ءُ مارشتانی پد ءَ شتگ، پمیشکا اِے جاہ ءَ سید چَہ آئی ءَ دیمتر شتگ ءُ  مروچی سید ءِ گپ نا تیوک پہ بلوچی زبان ءَ بلکیں زبان شناسی ءِ بستار ءَ پہ ایرانی زباناں ھم دلگوش کرزیں گپ اَنت. مروچی بلوچی زبان ءِ باندات ءَ دو سسا اَنت چَہ ایشاں مستریں سسا ءِ روتگ گوں سید ءَ ھمگرنچ اَنت ءُ دومی کہ سید ءِ راھبند ءَ نہ مَن اَنت آیانی ھچ جتائیں راھبندے نیست بلکیں چَہ آیاں ھر یکے ءِ وتی جتائیں راھبندے.

اد ءَ گپے کہ شر یات کنگی اِنت، اِیش اِنت کہ سیاھگ یا نبیسگ ءِ راھبند ءَ یک ءُ ٹِک گوں گالوارے ءَ سیادی نہ بیت.ما لھتے لیکّارانی کمک ءَ نبشتہ کن اِیں کہ ما آیاں نام داتگ .

بنرھبند ءِ درگت ءَ اے گْوشگ بیت کہ " اے مسامبندی یے،  نبشتہ کار وت ماں وت اِے مُسام کن اَنت کہ ما چوش نبیس اِیں ." سید ءَ ھمے مُسام ءِ بنداتی راھبند نبشتگ ءُ منارینتگ اَنت. بلے اگاں کسے ھمے مُسام ءَ سرگْوز بہ کنت گڑا آ بے راھبندی ءِ آماچ بیت یا المی بیت کہ آ نوکیں مُسامے بہ ٹاھین اِیت.

چوش  کہ لھتے کس ھمے گْوش اِیت کہ سید راھبند ءَ " ھمزہ " باز اِنت بلے اگاں ھمزہ ءَ در بہ کن ئے گڑا؟  پد ءَ ھم یک نشانے زیرگی اِنت گڑا ھمے راھبند ءِ سر ءَ تپاکی یے ھست ھمیشی ءِ پابندی پرچا کنگ مَہ بیت؟ 

اَتا ءِ زمانگ ءَ سیدراھبند جیڑھے اَت،  آئی ءَ مروچیگیں کَچ ءَ پند نہ جتگ اَت، نوک تُرک اِتگ اَت بلے مروچی بلوچی سیاھگ چَہ پیشیگیں سیاھگ ءَ مَٹ اِتگ.

چوناھیگا نبشتہ کار ءِ نکان ءِ سر ءَ شونکاری المی اِنت. المی اِنت کہ کسے آئی ءِ نکاناں بہ چار اِیت ءُ چَہ چاپ ءَ پیش راست بہ کنت.دنیگت بلوچی زبان ءَ شونکار بیکار اَنت آ چَہ وت ھچ نہ کن اَنت،  آیاں زبان ءِ بنگپ ءَ بیوکیں تْران ءُ باوستاں کار نیست ءُ نا چوشیں تْرامدگے (ادارہ)  ھست کہ آ درساں راھبندے ءِ پابند بہ کنت،  اے پہ زبان ءِ باندات ءَ جوانیں گپے نہ اِنت ءُ داں اے رَنگیں کارے مہ بیت نبشتہ کارانی سیاھگ چَہ ردیاں چکار بَہ اَنت ءُ آ مانگیش اَنت.

رودرتک ءُ روایرشتی دمگانی گالاں  یکجا کنگ ءِ اَتا ءِ لیکہ بے درور اِنت بلے آئی ءِ ھمے نکان کہ چاپ بیتگ اَنت آیانی تہ ءَ زبان ءِ کارمردی ءِ ردی  باز گندگ بیت،  دوئیں دمگ ءِ گالاں ماں یکیں نکان ءَ کارمرد کنگ ءِ راہ اِے مہ بیت کہ درسیں راھبند لگتمال کنگ بہ بَہ اَنت.

اے ھم زانگی گپے کہ نبشتانکی زبان ھم دیمروی کنگ ءَ اِنت. نبشتہ کارانی کوشست اِنت کہ زبان ءِ سیاھگ گھتر ءُ واناک تِر بہ بیت. پمیشکا المی نہ اِنت کہ ھما سیاھگ ءَ اَتا ءَ وتی نبشتانک نبیس اِتگ اَنت، اَنی ھم ھما سیاھگ ءَ بہ بَہ اَنت.بنرھبندی ردی دور کنگ ءُ نبشتاری زبان ءَ آئی ءِ نکانانی ھمدپ کنگ ءَ اَتا ءِ ازم ءُ دْرشان مَٹ نہ بیت.

بلے اے پہ اے کار ءَ سکیں زانت ءُ زانتکاری یے لوٹ اِیت . اَتا  ءِ گال ءُ باز  جاہ ءَ مروچیگیں زبان پولانی سوج داتگیں راھبند،  بیت کنت آئی ءِ لچھانی روانی یا سنگ ءَ بہ پُروش اَنت، چوشیں جاہ ءَ مَٹی آرگ مہ بیت بلکیں تیوک ءَ سیاھگی ءُ بنرھبندی ردی دور کنگ بہ بَہ اَنت.

دْریگتیں اے نوکیں لیکھے بیتیں ءُ من پیش کرتیں بلے آ دگہ زباناں چَہ ھزارھاں سال ءَ ھمے رنگ ءَ بیان ءُ پیداک اِنت ءُ مئے

گْوشتھی ندانک ءِ نبشتھی دْروشم ءَ نبیسگ ءَ ھم ھمے راھبند زیرگ بیتگ.اِیشی ءَ اَنیگ نہ اِنت باز دیر  اِنت کہ کوھنیں نسک نوکیں نبشتھی سیاھگ ءَ ترینگ بیگ ءَ اَنت.

اسلام ءِ پاکیں نسک کُران ءِ سیاھگ ھم مَٹ کنگ بیتگ (چوناھیگا کران ءِ سیاھگ ءِ تہ ءَ جتائیں چاپ ءَ دگری ھست. تاج کمپنی کراچی ءُ ایرانی چاپیں کران ءِ سیاھگ لھتے جاھاں یک نہ اَنت،  دگہ بنگپے).

ھمے پیم شاھنامہ پردوسی،  شاہ لتیپ ءِ " شاہ جو رسالو ءُ ماں اُردو ءَ  گالب ءُ میر ءِ لچھانی سیاھگ مروچی  آ نہ اَنت کہ آیاں گوں وتی دست ءَ نبیس اِتگ اَت اَنت،  مروچیگیں اُردو سیاھگ دگرے. زیک اُردو زبان ءَ پہ بے نکتھی نون " ں " ءَ ھم نکتھی نون کارمرد بیتگ اَت.

ھمے پیم جاھے جاھے کہ بلوچی سیاھگ مَٹ بیتگ باید نسکانی نوکیں چاپ شرکنگ بہ بَہ اَنت داں نودربر ردی مہ کن اَنت.

زبان ءِ درگت ءَ اَتا ءِ جند ءِ لیکو ھم ھمیش اِنت؛ 

" لوزانک، دود ءُ ربیدگ، رسم ءُ رواج گُش اَنت کہ سنگے نہ اِنت کہ نہ پْرش اِیت، برپے نہ اِنت کہ آپ نہ بیت. اے گوں وھد ءَ، گوں زمانگ ءَ بُر اَنت، پُرش اَنت، تراش ور اَنت، ساٹ اَنت، نمادار ءُ زیبا بَہ اَنت ءُ آ لوزانک کہ اے چکاس ءَ در نہ کپ اَنت،  گار ءُ بیگواہ بَہ اَنت.دنیا  ءِ مزنیں زبان لاتینی ءُ سنسکرت ایشی ءِ ھبرکرزیں مسال اَنت.دومی زبانانی تاریک شاھد اِنت کہ زبان وھد ءَ گوں بدل بوان اَنت ءُ بوتگ اَنت. اَربی، پارسی، انگریزی، اُردو ءُ اے دگہ مزنیں زبان مروچی آ رنگ ءَ نہ اَنت کہ ساری ءَ یا اول سراں بوتگ اَنت. چشیں مسال بے ھساب اِنت کہ مروچی ئیں وانوک ءُ ھبر کنوک وتی وتی زبان ءِ بنداتی لوزاں پوہ ءُ سرپد نہ بَہ اَنت ءُ نا آواں مانا کرت کن اَنت. پارسی یک آمیں مسالے، اوستا،دری، باباتاھر ھریان ءِ شائری، انگریزی ءَ چاسر ءِ زبان، اردو ءَ ولی دکنی ءِ زبان (اے ھما زبان اَنت آواں مئے ھمک وانوک زانت ءُ سرپد اَنت) آ رنگ ءَ نہ اَنت کہ بنگیج ءَ  بوتگ اَنت،  ھمے ھال بلوچی ئیگ اِنت.زبانانی بدلی ءُ " رنگ جتائی " ءَ اَبید نوشتانک ءِ ھر تک ءَ ءُ " خاص " لوزانک ءِ ازمی بدلی ھم المیں ھبرے. "

نوکی ءُ گھتریانی منوگریں اَتاشات، چوش "جدلیاتی مادیت " ءِ منوگراں زند ءِ تہ ءَ دم پہ دم مٹی ءِ منوگر اَت ءُ گْوشتگ اَت ئےِ کہ ما باید گوں زمانگ ءَ ھمگام بہ جنز اِیں:  " ھنچش کہ من ساری ءَ گشت کہ زند ءِ ھر تک ءُ پھناتاں لوزانک ءُ دود ءُ ربیدگ بستگ ءُ اوشتاتگ نہ اَنت،  ھمراہ اَنت، پہ وتی دارگ ءَ زند نہ اوشت اِیت،  دار ئے گڑا پشت کپ ئے، پشت کپ ئے گڑا پشت ءَ رو ئے، پشت ءَ رو ئے گڑا گار بَہ ئے، گار بَہ ئے گڑا نہ مان ئے.زند تئی ھمراہ اِنت، ایوک ءَ پادانی چارگ ءُ دورگندی ھم ھمراہ بیت.زند ءِ مساپری ءِ موسم نا زیادہ سرد اِنت نا گرم بیت، شیر گرم بہ بیت، دپ ھم مہ سُچ اِیت،  دنتاں ھم مہ سو اَنت. "

اَتا شات ءِ سرجَمانک (کلیات) گلزمین ءِ نام ءَ چَہ بلوچی اکیڈمی کوئٹہ ءِ نیمگ ءَ چاپ بیتگ ءُ اے پہ بلوچی وانوکاں ٹیکی یے بستار ءَ دار اِیت.

اَتا شات رَنگیں لچہ کارے ءِ نسک ءِ پیشانیگ ءَ آ دگہ نسکانی پیم ءَ چوشیں جار جنگ کہ کس اَبید چَہ اکیڈمی ءِ لوٹ ءُ منگ ءَ آئی ءِ نکاناں گیگان ءُ رَجانک کرت نہ کنت،  گیشی، زوراکی ءُ زانشتی دروازگانی بند کنگ اِنت.

بیران بیتگیں ندکارانی نبشتانکانی سر ءَ چوشیں واجھی ءِ ٹاہ نادوست کنگ بیت بلوچی  ءِ کماشیں ندکارانی نسک ءُ نبشتانکانی چاپ ءَ باید ھچ رَنگیں بندش مہ بیت چوناھیگا بازیں ڈیھاں مُرتگیں نبشتہ کارانی چاپی اُگبال (کاپی رائٹ) داں سی سال ءَ آئی ءِ کھول ءِ کر ءَ بَہ اَنت ءُ رند ءَ ھرکس پہ آیانی چاپگ ءَ آزات بیت ءُ آیانی سر ءَ ھچ گر ءُ بند نہ بیت. بلے بلوچی اکیڈمی ءَ اَنچیں دانکے نبشتگ،   ھما جاھاں  کہ من اَتاشات چَہ اِے چاپ ءَ گیگان کرتگ ھم میارے زرتگ یا آیانی گپ پْروشتگ، باید اکیڈمی وتی اُگبالی شوندات ءِ سر ءَ چمے بہ جنت.

ھمے نسک ڈاکٹرپزل کاِلک ءُ ڈاکٹرابُدل سَبور بلوچ ءَ رد ءُ بند داتگ بلے شونکار ءُ ھیرتچاری کنوکانی نام نہ داتگ اِش ءُ اے چاپ ءَ ھیرت وانگ ءَ سما ھم بیت کہ نسک اَبید چَہ ھیرتچاری ءَ چاپگ بیتگ،  من کہ پیشنھاد (تجویز) دیگ ءَ آں کہ باید زبان ءِ سیاھگ ھم پلگار بیتیں اے وَ سکیں ٹوھیں گپے ھمے چاپ ءَ آ دگہ ردی ھم گرگ نہ بیتگ اَنت کہ نودربراں اَڑینت کن اَنت.اَتاشات اَنی مئے میان ءَ نہ اِنت بلے مردمی ردی چَہ ھرکس ءَ بیت مروچی کہ ھست بیتیں گوں آئی ءَ گپ جنگ بیتگ اَت بلے نی کہ نیست باید آئی ءِ چاپکاراں اِے زمہ واری جوانیں رنگے ءَ پیلو کرتیں،  اَتا اَنچائیں ندکارے نہ اِنت آئی ءَ بلوچ نودربر اُستاد ءُ راھشونے ءِ بستار ءَ وان اَنت ءُ آئی ءِ نکانانی سیاھگی ردی آیاں مانگیشنت کن اَنت،  پمیشکا ھم اے سک دلگوش کرزیں کارے کہ باید بیتیں.

اَتا ءِ نکانانی تہ ءَ اَنچائیں ردی ھست اَنت کہ آیانی سر ءَ زانشتی تْران بیت کنت چوش کہ اَتا ءَ گال ءُ گالواری باندات ءَ وت ءَ یک پلو ءِ نبشتہ کارے نہ گْوشتگ بلے باز جاھاں چوش  کہ ردانکی لچھانی تہ ءَ آ بُنکی کیچی گالوار ءَ کارمرد کنت بلے یک رنگی نیست پرچا کہ اے پہ زانت کرتگیں کارے نہ اَت. آئی ءَ لوٹ اِتگ کہ نبشتھی زبان چَہ دمگی گالوار ءَ گستائیں رنگے ءَ بہ بیت بلے نوکیں کارے اَت، سید ءِ راھبند ءِ سر ءَ بیتگیں کار ھم آ وھدی شری ءَ چار ءُ ٹپاس نہ بیتگ اَت پمیشکا اِے ردی منتگ اَنت.

اد ءَ کسے اگاں چوش بہ گْوش اِیت کہ " سید ھم سد ماں سدی منگ نہ بیتگ پمیشکا المی نہ اِنت کہ ھرچ نبشتانکے  سید راھبند ءَ بہ بیت "، اے راستیں گپے بلے چَہ ایشی ءَ راستریں گپ اِیش اِنت کہ باید ھرکسے کہ نبشتہ کنت آئی ءِ وتی کر ءَ پہ گالردانی نبسیگ ءَ راھبند ءُ سیاھگے وَ بہ بیت.

ما گْوش اِیں کہ اَتا ءَ چَہ بالادی دَمگ ءِ بلوچانی نکان ءَ " ح " ءِ آب دیستگ کہ " حبر،  وش آحت ءُ ... " (اے گپ یات دارگی اِنت کہ آ ھم ایشی ءِ توار ءَ گْوشت نہ کن اَنت) نبیس اَنت بلے اگاں یکیں نبشتانک ءِ تہ ءَ برے " ح " ءُ  برے " ھ " نبیسگ بہ بیت گڑا اِے پیم وانوک اَڑ اَنت چوشیں ردیانی دور کنگ شونکار ءِ زمہ واری اِنت چوش کہ گلزمین ءَ اتا ءِ نبشتگیں پیشگال ءَ " آحتک " ھم نبیس اِتگ  ءُ " نزآہتگیں " ( لھتے بلوچی نبشتہ کار ' ھ ' دوچمی ءِ جاہ ءَ ' ہ ' نبیس اَنت کہ دگہ بنگپے ) ھم.

اِے رنگیں ردی باید چارگ بہ بَہ اَنت. شات ءِ نکانانی تہ ءَ کیچی گالوار ءَ پہ ما ءَ "ـاں " ءِ کارگر شناس جاہ پہ جاہ کارمرد بیتگ بلے جاہ کپتگیں بلوچی نبشتھی زبان ءَ پہ ما ءَ " اِیں " ءُ پہ من ءَ " آں " کارمرد بیت باید گچینی راھبند ءَ " آں " نبیسگ بہ بیت چَہ ایشی ءَ سسا ءُ روانی ءِ تہ ءَ ھچ رَنگیں دگری یے نہ اِت بلکیں چَہ ایشی ءَ راھبند راست تِر بیت.

کارگرشناس (آں - اِیں - ئے - اِت - اَنت - اِنت - اِیت - اَت )، ھمگرنچگال (چَہ - پہ) ءُ پرمانگال ( نہ - مہ - بہ ) کہ جاھے ھوار نبیس اِتگ اَنت ءُ جاھے گستا باید ھرجاہ گستا نبیسگ بہ بَہ اَنت.

پہ " اِنت " ءُ " اَنت " ءِ پجار ءَ "  ایشانی سر ءَ زبر زیر ھم جنگ بہ بَہ اَنت.

نا ءُ نہ دو جتائیں گال اَنت،  نہ پہ کار گالانی کَشانکی(منفی) کنگ ءَ کارمرد بیت چوش کہ نہ کنگ .نا اِناں ءِ بزانت ءَ دنت چوش کہ: بیگم جنگی نا سبز اِنت نا سُھر بلکیں زردیں ناھے.  گلزمین ءِ تہ ءَ پہ نا ءِ گال ءَ ھم نہ کارمرد کنگ بیتگ.

 چَہ ایشی ءَ اَبید ھم ردی ھست کہ آ چَہ اَتا ءِ جند ءِ نبیسگ ءَ بیتگ اَنت. بوت کنت کہ من آیانی سر ءَ یک پہ یک گپ مہ جن آں بلکیں چوش المی ھم نہ اِنت پرچا کہ چیزے ردی دمپارگ بیتگ ءُ یک وڑین اَنت، یک جاھے گپ بہ بیت بزاں درسانی سر ءَ گپ بوت.

۱: نیں،  نی،  یا  نہ ؟

گلزمین ءِ تاکدیم سی ءُ ھپت،  دستونکے کہ پہ ملاپازل ءَ نْدر کنگ بیتگ.

آئی ءِ چارمی جُتک ءَ بہ چار؛

زند اگاں نیں لیک آں ترا مھرانی دوار 

راست مئے سر کپتگ تئی ھلک ءَ پہ ردی

برز ءِ بند ءَ چی گْوشگ بیگ ءَ اِنت؟  پرچا کہ " نیں "  گال  اَنیگیں سیاھگ ءَ نیست .

ما ایشی ءَ اگاں " نی " بہ مَن اِیں ھم، ھمے دستونک ءِ کھربا بند ءَ " نی " نبشتگ.

نستگیں ساہ اِنت چندنیں جیگ ءِ منزل ءَ

نی نہ بنت مھرانی کدم ھچ رنگ ءَ پدی

 بزاں کہ یک ءُ ٹک چوش  گْوشگ ھم نہ بیت کہ اَتا ءَ " نی " ءِ سیاھگ " نیں " نبشتگ.

بلے اِے چی بزانت دیگ بہ بیت ایشی ءَ چَہ جھل ءِ بزانتاں  ھرچ بزانتے دیگ بہ بیت،  گپ دگرے بیت .

نِے :  نیست

زند اگن نِے، لیک آں ترا مھرانی دوار

نی:  اَنی

زند،  اگاں نی لیک آں ترا مھرانی دوار

نہ:  کشانکی چوش کہ پہ لیکگ ءِ چپ ءَ نہ

 لیکگ.

زند اگاں نہ لیک آں ترا  مھرانی دوار

اَتا شناسے باید ایشی ءَ بہ گیشین اِیت کہ اد ءَ " نیں " ءِ راستیں بزانت چی اِنت.

                                                          

۲: وش نیاوی ، گلزمین تاکدیم سی ءُ ھشت،  چاردمی بند.

بہ یا او کُوش لزتیں، ماھکان چَکیں گرکی تَل

تئی وش نیاوی ءِ زر نوداں پد ءَ تْراپ کتہ

وش نیادی ءِ گال ما اِش کرتگ بلے " وش نیاوی " ءِ بزانت چی اِنت؟،  گیشتر گمان ھمیش اِنت کہ اے چَہ نبسیگ ءَ رَد بیتگ بلے اَتا ءِ گالبندساچی ءِ جتائیں رنگے ھست پمیشکا  پہ نودربراں چوشیں ردیانی زانگ ھم آسان نہ اِنت.

۳:  اَنت ءِ گْونڈ یا توار نبیس " ـاں "؛

شکے نیست کہ اَتا ءِ دْرشان ءِ تہ ءَ روانی ءُ جتائیں زیمرے ھست بلے سیاھگ نبیسی ءَ یا گالانی توارینکانی گچین ءَ اَتا ءِ گْور ءَ زنڈیں ردی باز گندگ بیت چَہ اَتا ءَ پد یا ھمزمان دگہ لچہ کار ھم چَہ اے رَنگیں ردیاں پلگار نہ اَنت بلے مئے بنگپ اَتا اِنت.

من گلزمین ءِ تاکدیم ھپتاد ءُ شش ءُ تاکدیم نود ءُ ھشت ءِ  دستونکاں ءَ پہ درور پیش کن آں، ھر دوئیں دستونک یکیں زراب ءُ یکیں پیشرد ءُ رِداں پربندگ بیتگ اَنت.

منی زند ءِ رُنگراھاں کدی چم کُمار بنداں

کدی گم تھار بنداں!  کدی گُل سھار بنداں

★  

اے چتوریں سرگنوکاں،  پہ کے ءَ ودار بنداں

 کسے دامنے نہ کرز اِیت، اِے دلاں کوار بنداں

گندگ بیت کہ اَتا ءَ وتی دمگ ءِ گْوشتھی زبان ءَ اے دستونک پربستگ اَنت،  نبشتھی زبان ءَ پہ باز ءَ " اَنت " ءُ پہ من ءَ " آں " ءِ کارگرشُناس کارمرد بیت.

بلے اد ءَ " اں " کارمرد بیتگ کہ مئے دمگ ءَ " اَنت " ءِ گْونڈتوار اِنت .راھبند اِیش اِنت کہ باید نبشتھی زبان ءَ " اَنت " نبیسگ بہ بیت بلے لچھی زبان ءَ " اَں " نبیسگ روا اِنت،  اُستاد سبادشتیاری اے گپ ءِ منوک ھم نہ اَت آئی ءَ گْوشتگ اَت کہ لچھی ءُ ردانکی زبان یکسان بہ بَہ اَنت.

اے بنگپ سرگوز کنگی یا یکیں پتر ءِ تْران ءَ گیشوکیں بنگپے نہ اِنت پہ ایشی ءَ باید دلجمیں نیادے بہ بیت بلوچی لچہ کاری ءِ سنگ ءُ پارسنگ،  راہ ءُ راھبند ءُ   منیر مومن ءُ آئی ءِ رندگیرانی پیشرد ءِ باندات ءَ  لیکو ھم چوشیں بُنکی لچھی راھبند ءِ سر ءَ نبشتگیں نَسکے ءِ تہ ءَ نز آرگ بہ بَہ اَنت داں نودربر بلوچی لچہ کاری راھبند ءَ پوہ بہ بَہ اَنت کہ چَہ درساں گیش زبان ءِ ردی چَہ مئے لچہ کاراں بیگ ءَ اِنت.ھمے لچھاں گشندہ گْوشگ ءَ اَنت ءُ گپ ءُ تران ءِ زبان ھم چَہ ایشی ءَ رنگ زیران اِنت.

چَہ مروچیگی ءَ چندیں سال ءَ پیش باز جوانیں راھبندے ھست  اَت ھمیشی ءِ بنیاد ءَ تاکبند مروارد ءَ وتی راھبندے پیم کرت ءُ " اَنت - اِنت - اِیت ءُ... " پہ دگہ گْونڈگالاں نبیسگی نشان جوڑ کرت.

پہ اَنت ءَ:  اَں 

پہ اِنت ءَ:  اِں

پہ اِیت ءَ:  اِی

ءُ ایشانی گستا نبیسگ ءِ شون دات داں بلوچی ردانک ءُ لچھانی تہ ءَ یکسانیں بنرھبندی رد ءُ بندے بہ بیت چوش کہ کارگرشناس چَہ کارگالاں گستا نبیسگ بَہ اَنت.

دگہ راھبندے ھست کہ گلزمین ءِ جند ءِ تہ ءَ تاکدیم ھپتاد ءُ نو ءَ کارمرد بیتگ کہ درسیں گْونڈگال شمارہ جتگ اَنت ءُ تاکراہ (حاشیہ)ءَ آیانی بُن توار نبیس اِتگ اَنت.

ماس رنجی۱ پہ شنک زیری ءَ

گھار بی۲ کور اَچ زھیری ءَ

دوست گم باد بی ۳ شہ دیری ءَ

چو نہ کرزی۴ اے گہ گھیں  امبروز

ماھکان برمش کاں۵ وتی شار ءَ

۱ - رنجیت - ۲ - بیت - ۳-بیت - ۴- نہ کرز اِیت - ۵- کنت

بلے تیوک ءَ ھمے یکیں تاکدیم اَنچوش اِنت چَہ ایشی ءَ ابید نا پُشتی تاکاں نا دیمتر ءِ تاکدیماں اے رِپک کارمرد کنگ بیتگ. اے مئے شونکار ءُ نبشتہ کارانی سکیں بھمانگیں دوگانگی ءُ اَڑے.

سیمی راہ ھما اِنت کہ واجہ شھید سبادشتیاری آئی ءِ منوک بیتگ ءُ اے پہ زبان ءِ یکسان نبیسی ءَ چَہ درساں گھتریں راھے، شھید اُستاد ءَ گْوشتگ اَت کہ ردانک ءُ لچہ ءِ سیاھگ یکین بہ بیت ءُ لچہ ءِ تہ ءَ ھم گْونڈ نبیسی روا دیگ مہ بیت.

پہ سیمی راہ ءِ گچین ءَ المی اِنت کہ لچہ نبیسی ءِ اُستاد پہ اے رنگیں گالاں وزن ءِ راھبندے سوج بہ کن اَنت.

 اگاں کسے ءَ چَہ اے سئے ئیں راھاں ھچ دوست نہ بیت گڑا اے وَ دلگوش بہ کنت کہ آئی ءِ یکیں دستونک ءِ تہ ءَ پہ یکیں گال ءَ جتائیں توار مہ بَہ اَنت،  چوش کہ اَتا ءِ دستونک ءَ ھست اے زنڈیں ردی یے.

برز ءَ درور داتگیں اَتا ءِ دستونکانی بند ءِ راست نبیس چوش بیت؛

منی زند ءِ رُنگراھاں کدی چم کُمار بند اَنت

کدی گم تھار بند اَنت!  کدی گُل سھار بند اَنت

★  

اے چتوریں سرگنوک اَنت،  پہ کے ءَ ودار بند اَنت

 کسے دامنے نہ کرز اِیت، اِے دلاں کوار بند اَنت

 اد ءَ کسے چوش بہ گْوش اِیت کہ اَتا ءَ  گْوشتھی زبان نبشتگ،  توارانی مَٹ کنگ ءَ سنگ ءُ روانی ھم مَٹ بیت گڑا جست اِیش اِنت کہ ھردوئیں دستونکانی تہ ءَ دگہ جاھاں " اَنت " پرچا نبیسگ بیتگ؟

تاکدیم ھپتاد ءُ شش ءَ؛

۱ - کدی لھڑگانی زھر انت ( اد ءَ زبر زیر نہ جنگ ءَ یک ءُ بازی نہ گیش اِتگ ) کدی زھرگانی لھڑ اَنت ( اد ءَ " اَنت " ابید زبر جنگ ءَ زانگ بیگ ءَ اِنت پرچا کہ زھرگانی بازگالے.)                           

تاکدیم نود ءُ ھشت ءَ؛

کہ سْرپ اَنت،  امشپی تئی گلیں دید ءِ آسمی پُل

چشیں دروگ روچ رھمی تئی دزگھار بنداں (اَنت)

لچہ کاری ءِ تہ ءَ ھم چوشیں دوگانگی مزنیں کچویے،  اے کچو اے بنیاد ءَ ھم سرگْوز کنگ نہ بیت کہ مارا اَتا شات ءِ لچھانی تہ ءَ گندگ بیت، نوکباھند باید وت ءَ چَہ چوشیں ردیاں بہ پھریز اَنت ءُ بہ زان اَنت کہ اد ءَ آئی ءِ رندگیری پہ زبان ءُ ازم ءَ جوان نہ اِنت.

۴ - یکی گالاں پد " اِنت " ءِ کارمرد

بلوچی زبان ءَ " ے " پہ نامگالانی یکے کنگ ءَ کارمرد بیت ءُ‍ چوشیں گال " یکی گال " گْوشگ بَہ اَنت چوش کہ مردمے،  دریایے،  جِنگے ءُ ....

بلے وھدے کہ چَہ اے رنگیں  گالاں پد " اِنت " کارمرد بہ بیت گڑا گوں یکے ءِ گال ءَ " ے " ھوار نہ بیت یا ھمے گالرد ءَ " اِنت " ھوار نہ بیت.

درور: دوستین مئے مردم اِنت.

دوستیں شریں مردمے.

اگاں دومی گالرد ءِ تہ ءَ " اِنت " ھوار کنگ بہ بیت گالرد رَد بیت چوش کہ:  دوستیں شریں مردمے اِنت.

اَتاشات ءِ دستونک ءُ دگہ لچھانی تہ ءَ ھمے ردی ھم گندگ بیت چَہ اے رَنگیں ردیاں زانگ دنت کہ مئے ندکار نبشتھی ءُ گْوشتھی زبان ءِ میان ءَ اَڑ اِتگ اَنت ءُ زانگ ءَ نہ اَنت کہ نبشتھی زبان ءِ راھبند چون گیش اِیت ھمے رَنگیں نزانگانی پد ءَ بازیں سیاھگی ردی مارا جوانیں ندکارانی نبشتانکانی تہ ءَ ھم گندگ بیت چَہ ایشاں یکے اَتا اِنت.

گلزمین ءِ تاکدیم یک سد ءُ پنجاہ ءُ دو ءَ بہ چار اِت،

اے منی کڈّک ءِ دیمپان تو ئے

تْرمپے اِنت دشمن ءِ کھریں دریا

اد ءَ چَہ " تْرمپے " ءَ پد " اِنت " گیشیں گالے، یا وَ چَہ " تْرمپے " ءَ " ے "  کم کنگ ءُ " تْرمپ " کنگ بہ بیت. اے رَدی پہ بے سمائی نہ بیتگ بلکیں پہ نزانتکاری اِنت ءُ شات ءِ دگہ لچھانی تہ ءَ ھم ھست.

۵- چَہ " اَنت"  ءَ پد"  اِنت "

ما زان اِیں کہ " اَنت " کارگرشناسے،  پہ باز ءَ کارمرد بیت ءُ " اِنت " پہ یکے ءَ بلے بہ یا کہ اَتا ءِ لچھانی تہ ءَ باز جاہ ءَ چَہ " اَنت "  ءَ پد " اِنت " کارمرد کنگ بیتگ.

پہ درور گلزمین ءِ  تاکدیم پنجاہ ءُ یک ءَ بہ چار اِت.

رولھی بیت کہ سْرپ " اَنت اِنت " تئی گلرنگیں  اَنارک

کَجل اِیت شپ کہ تئی بیک شپاری باتاں ( اَنت )

نبشتھی زبان چَہ گْوشتھی زبان ءِ ردیاں پلگار کنگ بیت،  گْوشتھی زبان ءِ تہ ءَ زمینی سیادیانی انگیز ءَ درامدیں گال ءُ   درامدیں گالبند ھوار تر اَنت ءُ ھمساھگیں زبانانی ریچ ءَ گالردانی تہ ءَ گالانی رد ءُ بند ھم مَٹ اَنت.بلے گْوشتھی زبان جوانیں رنگے ءَ چار ءُ ٹپاس بیت ءُ ھمائی ءِ تہ ءَ نبشتھی زبان ءِ راھبند پولگ ھم بَہ اَنت.بزاں زبان ءِ بنرھبند بے رد ءُ بندے ءَ زبان ءِ تہ ءَ سرپوشیں رنگے ءَ ھست اِنت،  زبانپول آئی ءَ پول اِیت ءُ پہ ندکاراں دْرشان اِیت.

اَنت،گالرد ءِ گڈی ءَ کارمرد بیت چَہ ایشی ءَ پد اوشتانک (فل اسٹاپ) ءُ چپ واوُکے (کومہ) جنگ بیت ءُ اگاں دیمتر ءَ ھمے رِد ءَ گپ ھست گڑا ھمگرنچگال(ءُ - گڑا - اگاں - چَہ - پہ - بلے ءُ ...) بلے چَہ اوشتانک،  چپ واوُک ءُ ھوارگال ءَ اَبید دگہ گال نہ اِت .

اتا شات ءِ بند ءِ تہ ءَ چَہ " اَنت " ءَ پد " اِنت " نبیس اِتگ کہ دو کارگر شناس اَنت یکے(اِنت) پہ یکے ءَ کارمرد بیت ءُ دگرے(اَنت) پہ باز ءَ.ایشی ءَ گَشتے گوں دلگوش ءَ بہ وان اِت: " سْرپ اَنت اِنت "، لِچیں گپے سما بیت.

بلے دلگوش کنگی اِنت کہ اے رنگ ءَ مئے دمگ ءَ گْوش اَنت ھم:  رو  اَنتیں،  سْرپ اَنتیں،

بلے ایشی ءِ توار " اِنت " نہ اِنت.

اے گپ ءِ سرپد بیگ ءَ  کمو  تکانسری لوٹ اِیت .ما نبشتھی زبان ءِ درگت ءَ گپ ءَ اِیں کہ آئی ءَ راھبندے ھست یا باید اِنت بہ بیت .

گْوشتھی گالوار ءِ تہ ءَ اے ھست بلے کمو دلگوش ءَ سما بیت کہ اے گیشی یے " اَنت "  ءَ گوں گالرد ءِ بزانت سرجم اِنت.

زبان ءِ تہ ءَ گیش کپتگیں گالانی دگہ درور ھم ھست چوش کہ " را " .

پہ درور:

" اَتا ءَ را سما بیتگ کہ بلوچی زبان تیوک ءَ  مکْورانیانی زبان نہ اِنت باید آئی ءَ را تالانیں رنگے ءَ کارمرد کنگ بہ بیت."

برز ءِ گپ ءِ تہ ءَ ھما جاہ ءَ کہ " را " کارمرد کنگ بیتگ اگاں مہ بیت ھم گپ سرجم اِنت پمیشکا ماں نبشتھی زبان ءَ ایشی ءِ کشگ جوان تِر اِنت پمیشکا ھم کہ اے سکیں کسانیں دمگے ءِ گالوار اِنت.

ھمے  پیم گوں " اَنت " ءَ "یں " ھم گیشی یے.زانگی اِنت کہ اے رنگیں گیشی زبان ءِ تہ ءَ اَنچوش پہ دیم جاہ نہ کپتگ اَنت اِے دگہ گپے کہ مروچی ما آیاں رد کارمرد کنگ ءَ اِیں .مروچیگیں زبان ءَ ' اَنت " ءُ " اَنتیں " ھمبزانتیں گال اَنت بلے پیش ءَ چوش نہ بیتگ.

اَتا ءِ لچھانی ھما جاھاں کہ پہ ردی " اَنت اِنت " کارمرد کنگ بیتگ باید راست کنگ ءُ " اَنتیں " کنگ بہ بیت ءُ تاکراہ ءَ اے درگت ءَ سرپدی ھوار بہ بیت بلے نبشتہ کار ماں ردانک ءَ وت ءَ چَہ اے راھبند ءِ رندگیری ءَ بہ پھریز اَنت.

گالبلد:

اَنگیز : سبب ، وجہ

تریمورت:  ھندوانی سئے مستریں دیوتا اَنت.برھما،  وشنو ءُ شیۆ .برھما ساچشتکار، وِشنو ردوینوک ءُ ساٹوک ءُ شیو بیرانی ءِ دیوتا منگ بیت. اے سئینانی ھواری تْریمورت گْوشگ بیت.چَہ ایشانی ھوارے ءَ ھاوند ءِ کرد سرجم بیت.

ٹاہ:  دعوی، ٹاہ کنگ: دعوی کنگ.

نسک:  کتاب